Recenzowanie nie dla każdego - Alicja Minicka

                            
Tytuł tego artykułu jest nieco przewrotny. Bo przecież żaden człowiek idealny nie jest. Do ideału można jedynie dążyć, ze świadomością, że jest nieosiągalny. 
Zjawisko szybkiego rozwoju amatorskiej prozy zaistniało także w sferze krytyki literackiej. Jeden z jej gatunków – recenzja – wzbudził szczególne zainteresowanie blogerów.
Blogi z recenzjami mnożą się, jak grzyby po deszczu. Można śmiało rzec, iż pisanie recenzji literackich stało się wręcz modne. Niestety, jakość prezentowanych tekstów pozostawia wiele do życzenia. Nieliczni jedynie twórcy recenzji starają się o rzetelność i merytoryczną i warsztatową. Odnoszę wrażenie, że w recenzjach to nie utwór jest głównym bohaterem a recenzent. Recenzent, który, w swoim mniemaniu, jest Nieomylnym Autorytetem. Pytanie tylko, komu autorytety, zwłaszcza niezbyt solidne, są potrzebne. Ciekawy był wynik sondażu, przeprowadzonego przeze mnie wśród znajomych moli książkowych. Na pytanie, czy czytują blogowe recenzje i, co ważniejsze, czy kierują się nimi przy wyborze, z reguły wzruszali ramionami. Podawali takie powody sięgnięcia po książkę, jak: nazwisko już znanego autora, rekomendacja od znajomej osoby, informacja na okładce powieści czy opis w księgarni internetowej. Przyznam, że i ja mam podobne drogowskazy. Ale nie mam pojęcia, na ile zebrane przeze mnie informacje przekładają się na ogólne tendencje. Wiele blogów prowadzonych jest przez gimnazjalistki i licealistki. I to, niestety, ma odzwierciedlenie w ich recenzjach. Są szablonowe i nudne, takie… szkolne. Pełne wyświechtanych ogólnikowych sloganów typu: „to pozycja bardzo wartościowa”, „to książka, której nie wolno przegapić”, „polecam, bo naprawdę warto”. Niektóre blogerki (przeważa płeć piękna) mylą recenzję ze streszczeniem. Zdarzają się teksty, w których streszczenie utworu lub niektórych jego wątków zajmuje więcej niż połowę postu.

Najbardziej kuriozalne jest pouczanie autora przez recenzenta odnośnie tego, co w książce być powinno, a czego nie ma. Bo recenzent wie lepiej, jak ta książka powinna być napisana. I zamiast skupić się na ocenie rzeczywistej treści, rozwodzi się nad hipotetyczną.
 Czytając blogowe recenzje, można odnieść czasami wrażenie, ze ich autorki piszą według jakiegoś szablonu, w dodatku niezbyt trafnego. Pisząc utwór, obojętnie, jaki, autor, nawet podświadomie, przekazuje jakby część siebie. Wyraża swoją indywidualność. Bo ona jest chyba najistotniejsza. A w recenzjach tej indywidualności, jest jak na lekarstwo. Jedna recenzja podobna do drugiej. De gustibus non est disputandum. Wszyscy niby wiedzą, o co chodzi. Czy ta sentencja oznacza jedynie informację, że gusta są różne i nie podlegają dyskusji? Moim zdaniem, nie. To przypomnienie, że opinia, czyjakolwiek, zawsze jest subiektywna. Dotyczy to także literatury. Literatura to sztuka. Subiektywna i na etapie tworzenia i w odbiorze. Rzetelny recenzent nie powinien o tym zapominać.
Osobnym zagadnieniem jest funkcjonowanie blogów z recenzjami w oparciu o darmowe egzemplarze książek z wydawnictw. Wydawnictwa, posyłając książkę blogierce, odbębniają swój obowiązek promowania wydanego u siebie utworu. Nieco lepiej pod tym względem mają self-publiserzy, bo tylko oni maja prawo wysłać swoją książkę do oceny. I mogą wybrać recenzenta. Dlaczego niektórym autorom zależy na recenzjach, nawet tak dyletanckich, jak większość blogowych? Lektura komentarzy pod tekstami na blogach świadczy raczej o nikłym zainteresowaniu potencjalnych czytelników. Często komentują osoby, prowadzące podobne blogi, przy okazji podsuwając spamik z adresem swojego bloga. Jak dla mnie, wygląda to dosyć żałośnie. Wydaje się, że temat recenzji zabrnął w jakąś ślepą uliczkę. Co powinni zrobić autorzy, aby ich książki nie padały ofiarą pseudorecenzentek? Może wyjściem byłoby tworzenie swoistego pisarskiego lobby, wspierającego tych blogerów, którzy się do swojej pracy przykładają i mają jakieś pojęcie o recenzowaniu? A może zdać się bardziej na czytelników? Nie za bardzo chce mi się wierzyć, że ktoś, kto dużo czyta i wie, czego od książki oczekuje, pokieruje się opinią gimnazjalistki czy licealistki.
Pewnym wyjściem jest zwrócenie się z prośbą o recenzję do innego autora. Bo, co ciekawe, recenzjami zajmują się też osoby piszące książki. Przyznam, że mam jednak w tej kwestii mieszane uczucia. Chyba pisania i recenzowania nie powinno się łączyć. Widzę tu potencjalną możliwość wpadnięcia w pułapkę swoistego nepotyzmu. To, rzecz jasna, moja, czysto prywatna, opinia.
Nikt nie lubi być krytykowany. Także pisarze. Ale są przygotowani na różnorodny odbiór swojego utworu. Doceniają krytykę, pod warunkiem, że jest konstruktywna i uczciwa. Parający się szeroko pojętą krytyką literacką usiłują nieraz wtłoczyć literaturę w jakieś sztywne ramy czy narzucić autorom wykaz prawidłowych i nieprawidłowych tematów. To zjawisko występujące od dawna. Walczył z nim chociażby Julian Tuwim w swoim słynnym wierszu Do krytyków. Zasklepianie się w schematach i stereotypach, zamiast indywidualnego podejścia, to chyba podstawowy błąd recenzentów, czy raczej nazywających się recenzentami.
Piszę czasami o przeczytanych książkach, ale nigdy źle. Bynajmniej nie z uprzejmości. Po prostu nie czytam utworów, które mi się nie podobają. Szkoda na nie życia. Dlatego w recenzowaniu widzę jakiś bezsens. Wyobrażam sobie, że czytanie na siłę książki, która nam nie pasuje, musi prowadzić do frustracji. Może to jest przyczyna, dla której niektórzy recenzenci są aż tak cięci?
Niektórzy powiadają, że najłatwiej jest krytykować. Chyba mają rację. Recenzentom, którym się wydaje, że mogą pretendować do tytułu nieomylnych znawców, polecam fraszkę Tadeusza Boya-Żeleńskiego:

                                    Krytyk i eunuch z jednej są parafii

                                    Obaj wiedzą jak, żaden nie potrafi.