Horyzonty Wyobraźni - rozmowa z jurorem Jackiem Skowrońskim i laureatem pierwszego miejsca Tomaszem Przewoźnikiem.

Jacek Skowroński wręcza Tomaszowi Przewoźnikowi dyplom.

Agnieszka Turzyniecka: Witajcie. Tomku, gratuluję wygranej. To Twój pierwszy duży sukces, były też inne konkursy?

Tomasz Przewoźnik: Witam i dziękuję. Dawno temu dostałem wyróżnienie w niewielkim konkursie poetyckim. Jednak poza tym, to wygrana w HW jest moim pierwszym poważnym osiągnięciem. Brałem udział też w poprzednich edycjach, ale bez większych sukcesów.

AT: Spotkałam się z takim zdaniem, że pisanie na konkursy stresuje tworzącego. Podobno lepiej pisze się bez „bata” nad głową. czy to opowiadanie było pisane specjalnie na HW? jeśli tak, to nie czułeś w związku z tym presji?

Tomasz: Tak i nie. Sam koncept powstał wcześniej i miał być wykorzystany w ramach cyklu opowiadań o gejszy, ale szybko okazało się, że można go nie tylko wykorzystać w HW, ale nawet skroić specjalnie na potrzeby konkursu, dodając pewne smaczki, których nie chcę zdradzać, żeby nie psuć puenty przyszłym czytelnikom, ale jak widać pomogło. Takie smaczki mogą być odebrane pozytywnie, bo widać, że autor stworzył coś specjalnie na potrzeby danego konkursu, poświęcił czas i energię, przyłożył się, a nie wyszperał z szuflady dawno zapomniany tekst i wysłał z myślą „może ten się nada”. Oczywiście nie można z tym przesadzić, bo jeśli „przeoptymalizujemy” i na dodatek nie wygramy, to takie opowiadanie może być już nie do użycia w innych miejscach. Poza tym zawsze możemy trafić na jurora, który pomyśli: „O, cwaniaczku! Oczy nam tu mydlisz, dowartościować się chcesz? Nas, starych misiów, na sztuczny miód chcesz nabrać?!” (śmiech)
Tak czy inaczej, opowiadanie najpierw musi być dobre, aby smaczki mogły być w ogóle docenione. Bo co nam po smaczkach, jeśli nie potrafimy sklecić zdania?

AT: Jacku, jak przebiegał tegoroczny konkurs? Czy jury było zgodne, a może toczyliście zażarte dyskusje? Wiem, że Horyzonty cieszą się dużym powodzeniem, to musiał być nie lada wyczyn, czytać taką ilość tekstów. Pewnie gdy pierwszy raz organizowaliście konkurs, nie spodziewaliście się takiego zainteresowania?

Jacek Skowroński: To prawda, zainteresowanie konkursem od pierwszej edycji pozytywnie nas zaskakuje, ale nie narzekamy, ponieważ dzięki temu przekonujemy się, że warto! Przyjęliśmy zasadę niedyskutowania o tekstach w gronie jury przed dokonaniem punktacji, by nie sugerować się niczyją opinią, ale i tak okazało się, że byliśmy dość zgodni. Tym większe gratulacje dla laureatów, bo ich teksty obroniły się same. I na pewno nie spoczną na laurach, czego życzę im jak najserdeczniej!

AT: Kiedy i gdzie będzie można przeczytać finałowe opowiadania? Czy zostanie wydana antologia na papierze?

Jacek: Na razie wolałbym nie uchylać rąbka, wydawcy i redaktorzy nie lubią kupować kota w worku, więc pozwólmy im zapoznać się z całością materiału. Postaramy się zrobić jak najlepszy użytek z finałowych opowiadań, bo są tego warte!

AT: Czy wiesz coś o finalistach z poprzednich edycji? W jakim stopniu wygrana pomogła im w dalszej karierze autorskiej?

Jacek: Nie jestem w stanie śledzić losów wszystkich laureatów, ale w jednym z ostatnich numerów Nowej Fantastyki widziałem nazwisko ubiegłorocznej finalistki, natknąłem się niedawno na książkę innego z laureatów pierwszej edycji konkursu. Śmiem twierdzić, że wygrana dodaje wiary i pewności siebie, bez której w tym fachu trudno o sukces. Bo uprawianie literatury przypomina bieg długodystansowy - po drodze są nieuniknione kryzysy, walczy się bardziej z własnymi słabościami niż z przeciwnikiem, sytuacja zmienia się dynamicznie, stawka zawodników topnieje, aż pozostają najwytrwalsi. A ludzie z branży śledzą uważnie wszelkie wydarzenia z interesującej ich dziedziny, a także strasznie nie lubią stawiać na ludzi, których zapał okazuje się chwilowy. Dlatego też, rozpatrując propozycje wydawnicze zwracają uwagę nie tylko na ich jakość, lecz i to, w jaki sposób autor budował swoją dotychczasową pozycję. Wygrana w konkursie literackim oznacza wsadzenie stopy między drzwi, a to jest zawsze najtrudniejsze.
AT: Obydwaj prezentujecie dwie antagonistyczne strony tego konkursu - juror i uczestnik. Co możecie poradzić ze swojego punktu widzenia przyszłym uczestnikom konkursu? Co pisać? Jak pisać? A może lepiej: jak nie pisać?

Tomasz: Pisać to, co się lubi, bo wtedy widać to w tekście. Tak jest zresztą z każdą robotą, jeśli człowiek jej nie lubi, to daje ona gorsze owoce.

Pisać dobrze. Co to znaczy? Nie mam pojęcia, ale wiem, że napisano na ten temat setki poradników i na pewno nie wyczerpano tematu. Z konkursami w ogóle jest śmieszna sprawa. Startowałem w każdej edycji HW, ale dopiero teraz udało mi się coś wywalczyć. Mimo to opowiadania, które nie dostały się nawet do finałów radzą sobie nieźle. Manekin i Modlitwa opublikowane, Najlepszy hycel w mieście (nie dostał się do finałów w tej edycji), najprawdopodobniej pójdzie w marcu w jednym z pism branżowych. Gejsza też wcześniej gościła w HW bez sukcesów. O czym to świadczy? Ano, o gustach, w które czasami bardzo trudno się wstrzelić. Nie wiem, czy jest sens próbować, czy to warte zachodu. Wydaje mi się, że jeśli wstrzelenie w gusta wiązałoby się z jakimś dużym wysiłkiem, to nie warto. Lepiej pisać swoje i wysyłać przy okazji, gdzie się da. Wygrana jest związana z wieloma niezależnymi od nas czynnikami (od pogody mającej wpływ na recenzentów, po skład jury), więc nie radzę budować na tym swojej wartości. Być może, gdyby akurat wiatr wiał z inną prędkością, to w finałach mielibyśmy całkiem inne teksty. Trochę to umniejsza mój sukces, ale tak uważam i tej wersji się będę trzymał. Podsumowując: pisać to, co się lubi, wysyłać gdzie popadnie i nie przywiązywać się do wyników. Jak mawiał Budda - przywiązanie rodzi cierpienie. No chyba, że mamy dobrego nosa i czujemy, że opowiadanie będzie dobre i idealnie spasuje pod dany konkurs, czy konwencję, wtedy lepiej pójść za głosem intuicji. Tak było z Panem X.

Jacek: Tomek zgrabnie ujął zagadnienie, a sam jest najlepszym przykładem, że na sukces składa się ciężka praca, wiara i determinacja. Oraz talent i łut szczęścia. Czym naprawdę jest talent, nie wie nikt, łatwiej zauważyć jego brak, choć prędzej u innych niż u siebie... Dlatego warto startować w konkursach, by przekonać się, czy wychylamy się ponad przeciętność. Z jednym zastrzeżeniem - sukces jest wyraźną wskazówką, że nie tracimy na próżno czasu, natomiast brak naszego nazwiska w gronie finalistów nie przesądza jeszcze niczego. Bo jurorzy mają swe gusta, nastroje i preferencje - podobnie jak czytelnicy - więc nic nie jest definitywnie przesądzone. A szczęście? Ono jest przereklamowane, może zadziałać jednorazowo, w dłuższej perspektywie schodzi na dalszy plan, ustępując miejsca determinacji i umiejętności doskonalenia warsztatu, bez którego wyobraźnia pisarza jest tylko zlepkiem przypadkowych obrazów. I nie wiem, co pisać, by osiągnąć sukces, lecz jednego jestem pewien - róbmy to, co sprawia przyjemność!

AT: Tomku, od kiedy piszesz? Jakie gatunki uprawiasz, czy tylko fantastykę? Jakie są Twoje dotychczasowe doświadczenia? Czym zajmujesz się prywatnie, czy masz poważne plany związane z literaturą?

Tomasz: Zacząłem w 2008 roku, ale dopiero od 2009, czyli od momentu pojawienia się na Weryfikatorium, moje pisanie stało się bardziej przemyślane. Zacząłem myśleć nie tylko nad tym, co pisać, ale również - jak pisać, a o tym często zapominają początkujący. Piszę głównie fantastykę, jednak nie jestem specjalnie płodnym twórcą. Pewnie dlatego, że nie mam planów utrzymywania się z tego procederu. Wiem jak nieciekawie wygląda zawód pisarza w naszym kraju, wiem z jakimi problemami się wiąże i nie sądzę, żebym podołał. Ale kto wie, co życie przyniesie. Aktualnie pracuję w korporacji, ale nie mówmy o tym.

Moim oczkiem w głowie jest cykl opowiadań (a kto wie, może i dłuższych tekstów) o gejszy, Jonaszu Hosali. Tak, facet gejsza, to nie pomyłka. Mało kto wie, że historycznie rzecz biorąc pierwszymi gejszami byli właśnie faceci, choć ich funkcja była inna, niż ta przypisywana gejszom dzisiaj. Natomiast ja rozwinąłem ten pomysł w jeszcze innym kierunku, a akcję osadziłem na terenie... Śląska, gdzie mieszkam. Powróciłem do łacińskiej nazwy Silesia. Wszystko rozgrywa się w niedalekiej przyszłości, ale wyrastającej z nieco alternatywnej wersji historii Polski i Europy. Całość przesiąknięta jest brudnym klimatem opuszczonych zakładów przemysłowych, spsychologizowanego okultyzmu (albo zokultyzowanej psychologii?), czy nauk ezoterycznych, środkami zmieniającymi świadomość, herezją i innymi perełkami. Staram się, aby w tym wszystkim nie zgubili się główni bohaterowie, no chyba że ich zagubienie jest akurat częścią akcji.
Czasami piszę coś odbiegającego od powyższego schematu, ale i tak zazwyczaj jest to jakaś wersja SF.

Co do mojego "dorobku":
1. Debiut w śp. Magazynie Fantastycznym (w ostatnim numerze) opowiadaniem Gejsza.
2. Opowiadanie Manekin w śp. Dozie (w ostatnim numerze. Tak, moje opowiadania to gwoździe do trumny (śmiech). Do teraz łezka w oku się kręci, gdy widzę rewelacyjne ilustracje do tego tekstu.
3. Esensja i opowiadanie Dzikie dzieci.
4. Qfant i opowiadanie Modlitwa.
5. Szorcik Bóg ma ręce pełne roboty, heretycka humoreska w serwisie RW2010.
Jeśli bogowie dadzą, to w marcu pojawi się na papierze opowiadanie Najlepszy hycel w mieście.

Szukam również wydawcy powieści oraz piszę jej kontynuację.
Poza pisaniem (a ostatnio pozorowaniem pisania) moją pasją jest wspinaczka sportowa oraz wszelkie aktywności na granicy (lub trochę poza) kultury oficjalnej, a więc subkultury, kontrkultury, ukryte wymiary kultury.

AT: ‎"Wiem jak nieciekawie wygląda zawód pisarza w naszym kraju, wiem z jakimi problemami się wiąże" – Jacku, co Ty na to? skorygujesz? potwierdzisz, zaprzeczysz?

Jacek: Hmm... zawód pisarza. Czy to w ogóle jest zawód? Irek Grin mawia, że z niego nie można wyżyć, ale można się wyżyć. Rodzaj bakcyla, który opanowuje podstępnie, nie tylko umysł, ale i ciało, dostarcza tyleż radości, co frustracji, kusi, grozi i zwodzi, okraszając wszystko solenną obietnicą, że da nam spokój, gdy otrzyma daninę. Lecz szantażyście zawsze mało, więc piszemy kolejną książkę, a on zaciera ręce... Tym niemniej nie narzekam, można się skromnie utrzymać z pisania prozy, dzięki niej poznałem wiele nowych miejsc i niezwykłych ludzi. Choć, gdy widuję na półce księgarskiej książkę z własnym nazwiskiem na okładce, nie opuszcza mnie wrażenie, że to ktoś inny, a zbieżność jest zupełnie przypadkowa... I myślę, że tak będzie zawsze, każda kolejna książka to wyzwanie i przygoda do przeżycia! A ja bardzo lubię przygody i należę do raczej niespokojnych duchów.

AT: Zdradzicie już coś na temat opowiadania, które wygrało?

Tomasz: Zatytułowane jest Mam obsesję na punkcie pana X. Dziwny tytuł. Tak to z moimi tytułami bywa, że gdy nie mam na nie pomysłu, to nadaję im tytuł roboczy, który staje się oficjalnym, bo w końcu się do niego przyzwyczajam. Jest to SF, trochę socjologiczne, psychologiczne (nie lubię tego określenia. Odnoszę wrażenie, że nadaje się je każdej książce, o której nie wiadomo co powiedzieć, ale w tym przypadku opowiadanie traktuje właśnie o psychice od strony jej funkcjonowania, więc zostańmy przy nim). Tekst nie jest długi, ale posiada wszystko to, co powinno posiadać dobre opowiadanie, a więc twisty, twistery i inne smaczne potrawy. Jestem z niego zadowolony, choć oczywiście można w nim poprawić jeszcze masę rzeczy. Mamy dwóch głównych bohaterów, jest trochę techniki, ale ta akurat gra całkowicie drugoplanową rolę. Nie wiem, co więcej powiedzieć. Może Jacek niech teraz trochę nakłamie (śmiech).

Jacek: Dla mnie największą wartością zwycięskiego opowiadania (bo wysoki poziom warsztatowy rozumie się sam przez się) była nienachalność przekazu autorskiego, sprowadzająca się do pozwolenia czytelnikowi na rozumienie tekstu po swojemu. Czyli żadnych oczywistych puent, żadnego wtłaczania między wiersze filozoficznej głębi, żadnego „dociążania” tekstu didaskaliami słowno-stylistycznymi. Najlepsza proza jest po prostu opowiadaniem historii! A jeśli opowieść jest niebanalna w warstwie fabularnej, wciąga i porywa, to autor nie musi wyjaśniać, co miał na myśli.

AT: W takim razie czekamy z niecierpliwością, na publikację tegoż opowiadania. Dziękuję Wam za rozmowę, a Tobie Tomku życzę dalszych sukcesów literackich!

Tomasz, Jacek: Dziękujemy.

Jacek Skowroński – współzałożyciel i zastępca redaktora naczelnego magazynu fantastyczno-kryminalnego Qfant, laureat Grand Prix Ogólnopolskiego Konkursu na Opowiadanie Kryminalne (2008 r.). Autor powieści sensacyjno-kryminalnej Był sobie złodziej oraz Mucha, a także wielu opowiadań m.in. w zbiorze Mogliby w końcu kogoś zabić. Kolejna powieść już w przygotowaniu. Mieszka w Warszawie, studiował ekonomię w Nowosybirsku i Moskwie, absolwent SGH. Żonaty, córka Sabina. Imał się wielu profesji, zarabiając na życie między innymi jako tragarz, brukarz, sprzedawca butów, włóczęga. Kosmopolita z zamiłowania, kryminalista z wyboru. 

Tomasz Przewoźnik - urodził się w pięknym śląskim miasteczku, słynącym ze sporego stada żubrów ukrywających się w okolicznych lasach. Przyszedł na świat w 1978 roku. Zajmował się dziwacznymi i niewytłumaczalnymi rzeczami – studiował socjologię, obronił pracę dyplomową traktującą o satanizmie, grał na perkusji w kilku zespołach, uprawiał wspinaczkę sportową, a ostatnio pracuje w wielkiej korporacji. Praktykuje buddyjskie techniki męczenia umysłu i interesuje się psychologią głębi oraz wszelkimi systemami duchowego rozwoju wynalezionymi przez ludzi nie wiadomo po co. Szuka kamienia filozoficznego, ale znajduje tylko odłamki, które (na szczęście!) są na tyle duże, żeby wybijać nimi szyby gmachów nielubianych ideologii. Cykl opowiadań o gejszy jest wypadkową tych poszukiwań. W sieci debiutował na łamach kwartalnika Qfant, a na papierze w Magazynie Kulturalno-literackim Doza. 

Linki:

Horyzonty Wyobraźni - strona główna

Opowiadania Tomasza Przewoźnika:

"Dzikie Dzieci"

"Modlitwa"

"Bóg ma pełne ręce roboty"